Totstandkoming van een overeenkomst

Een wederzijds begrip is de basis van de totstandkoming van elke overeenkomst. Wanneer partijen besluiten om samen te werken, moeten zij zich realiseren wat er nodig is om een juridisch bindende overeenkomst te vormen.

Wanneer is er sprake van een overeenkomst?

Een overeenkomst, zoals omschreven in artikel 6:217 van het Burgerlijk Wetboek (BW), ontstaat wanneer een aanbod door de andere partij wordt aanvaard. Dit is het fundament voor de totstandkoming van overeenkomsten. Het proces van totstandkoming van een overeenkomst kan gezien worden als volgt:

Aanbod + Aanvaarding = Overeenkomst

Belangrijk is dat het aanbod en de aanvaarding elkaar moeten hebben bereikt, wat bepaald wordt in artikel 3:37 lid 3 BW. De communicatie van aanbod en aanvaarding is dus cruciaal. Een aanvaarding die niet exact overeenkomt met het aanbod, zoals het accepteren van een groene fiets terwijl een rode is aangeboden, resulteert niet in een overeenkomst.

De vorm waarin een overeenkomst wordt aangegaan is in principe vrij — mondeling of schriftelijk — en vereist geen handtekening om geldig te zijn. De totstandkoming veronderstelt een wederzijds begrip en de intentie om gebonden te zijn aan de gemaakte afspraken. Wanneer deze elementen samenkomen, spreekt men van een rechtsgeldige overeenkomst.

Inhoud overeenkomst

De inhoud van een overeenkomst is de ruggengraat van elke contractuele afspraak. Contractvrijheid staat centraal; partijen hebben de autonomie om zelf te bepalen wat zij afspreken. Dit betekent echter niet dat elke overeenkomst vrij is van wettelijke kaders. Het Burgerlijk Wetboek stelt eisen aan wat minimaal vastgelegd moet worden voor een geldige overeenkomst.

Belangrijk is dat de intentie van partijen leidend is bij het uitleggen van de overeenkomst. Het komt vaak voor dat overeenkomsten niet volledig helder zijn geformuleerd, waardoor bij een geschil gekeken wordt naar wat partijen van elkaar mochten verwachten in de gegeven situatie.

Om misverstanden en problemen te voorkomen, is het raadzaam om afspraken schriftelijk vast te leggen. Duidelijke schriftelijke afspraken voorzien in rechtszekerheid en verminderen de kans op verschillende interpretaties van wat er overeengekomen is.

Aanbod

Binnen het juridische domein van contracten kunnen aanbiedingen op verschillende manieren gedaan worden: herroepelijk en onherroepelijk zijn hierbij de sleutelbegrippen. Een herroepelijk aanbod geeft de aanbieder de mogelijkheid om het aanbod terug te trekken voordat het wordt aanvaard, terwijl een onherroepelijk aanbod bindend is zodra het is uitgebracht tot het verstrijken van de gestelde termijn.

Het is belangrijk om te realiseren dat wanneer een concreet aanbod niet binnen de gestelde of een redelijke termijn (afhankelijk van de omstandigheden) schriftelijk wordt aanvaard, het vervalt. Met mondelinge aanbiedingen ligt dit zelfs nog gevoeliger; directe aanvaarding is vereist anders vervalt het aanbod onmiddellijk. Een aanbod dat niet tijdig wordt aanvaard, leidt ertoe dat er geen overeenkomst tot stand komt. Bovendien kan een aanbod alleen worden herroepen als de aanvaarding nog niet is verzonden. Na verzending is het aanbod bindend en heeft herroeping geen effect.

Een vrijblijvend aanbod wordt in de praktijk vaak gezien als een uitnodiging om onderhandelingen te starten. Dit type aanbod vormt op zichzelf geen bindende overeenkomst. Het is met andere woorden een uitnodiging aan de wederpartij om te reageren en eventueel een onderhandelingsproces te beginnen.

Aanvaarding

Aanvaarding is het positief reageren op een aanbod waarbij de aanvaardende partij instemt met de voorwaarden zoals voorgesteld door de aanbiedende partij. De aanvaarding moet worden gericht aan degene die het aanbod heeft uitgebracht en inhoudelijk exact overeenkomen met het aanbod. Volgens artikel 6:217 van het Burgerlijk Wetboek komt een overeenkomst tot stand op het moment dat een aanbod tijdig is aanvaard door de andere partij. Daarbij stelt artikel 3:37 lid 3 BW dat als de aanvaarding de aanbieder niet heeft bereikt, er geen sprake is van een rechtsgeldige overeenkomst. Voor schriftelijke communicatie stelt artikel 6:223 lid 1 BW dat een schriftelijke aanvaarding binnen een redelijke termijn de aanbieder moet bereiken om als geldig beschouwd te worden. In het kort moet aanvaarding duidelijk, ondubbelzinnig en tijdig zijn om de totstandkoming van een overeenkomst juridisch bindend te maken.

De aanvaarding van een aanbod kan op diverse manieren plaatsvinden, bijvoorbeeld schriftelijk of mondeling en is in beginsel vormvrij. Zo moet een mondeling aanbod in de regel onmiddellijk worden aanvaard, tenzij bijzondere omstandigheden meer tijd toestaan. Een mondeling aanbod kan vergezeld gaan van lichaamstaal of andere non-verbale communicatie die de aanvaarding ondersteunt. Schriftelijke aanvaarding kan per brief, email, of zelfs SMS plaatsvinden, mits het aanbod en de aanvaarding inhoudelijk overeenkomen. Een aanvaarding moet strikt gezien identiek zijn aan het aanbod; aanpassingen of aanvullingen kunnen ervoor zorgen dat er geen overeenkomst tot stand komt, maar dat er in plaats daarvan sprake is van een nieuw aanbod.

Wilsgebreken

Wanneer we kijken naar de totstandkoming van een overeenkomst, is het van cruciaal belang dat de wil en de verklaring van de partijen overeenstemmen. Dit houdt in dat wat de partijen willen en wat zij daadwerkelijk verklaren aan elkaar in lijn moeten zijn voor een rechtsgeldige overeenkomst. Er kunnen echter situaties ontstaan waarbij deze wilsovereenstemming wordt verstoord door wat men ‘wilsgebreken’ noemt.

Deze wilsgebreken zijn gebreken in de intentie bij het sluiten van een overeenkomst en kunnen verschillende vormen aannemen. Bedrog, dwaling, misbruik van omstandigheden en bedreiging zijn enkele voorbeelden van zulke wilsgebreken. Indien een partij bijvoorbeeld onder invloed van bedrog een overeenkomst sluit, kan worden aangevoerd dat de werkelijke wil niet overeenkomt met de verklaring. Het bestaan van een wilsgebrek kan een overeenkomst vernietigbaar maken, omdat er in essentie geen echte wilsovereenstemming tussen de partijen heeft plaatsgevonden.